World Curlew Day

To celebrate World Curlew day, here is a short article for you to enjoy on the names used locally across Wales when referring to the Curlew.

Your call is heard at mid-day

As a sweet voiced flute above the moor.

As the whistle of an invisible shepherd

Your call is heard at midnight

Until one hears, as your sound intensifies

The barking of your unseen dogs.

                                            R Williams-Parry

Of all Welsh birdsongs, to me, the curlew’s song is the most magical. Here in Wales it is a bird that breeds mainly in the highlands. Unfortunately, its numbers have fallen dramatically in the last thirty years. At one time it was quite a common bird during the breeding season and this is probably what is responsible for the fact that it is known by a number of ‘local’ names. Local names can generally be assigned to one of three groups; names that refer to the appearance of the bird, names that refer to its sound or names which refer to its nesting location or breeding season.

The standard Welsh name ‘gylfinir’ refers to the bird’s long beak (‘gylfin’ = beak, ‘hir’ = long). In different areas of Wales, there are variations in this name, but all being very similar - gylfinhir, glifinir, gilfainhir, Pegi big hir, gylfiniog, glifirin and glafinir. It is also sometimes referred to as ‘gylfinir fawr’ (the addition ‘fawr’ = large, differentiates it from the whimbrel).

Turning to names which describe its cry or song, we have ciarliw, cwrlig, cwrlip, chwibannwr (whistler), cwliwn, cwrlif, cwrlin, whibanwr (whistler), cyrliw, and cyrliwn.

There are two names that combine reference to the bird’s song and its habitat during the breeding season ‘chwibanogl y mynydd’ a ‘chwibanog y mynydd’ which translate as the mountain or highland whistler.

Turning to names that relate the bird to its nesting place or breeding area, the following names are used cornicyll y waun (which is also used for the lapwing) and cŵn Ebrill a cog Cwm Nant yr Eira.

The name ‘cŵn Ebrill’ = dogs of April (a name which is also used for the whimbrel) refers to the period when the bird returns to its nesting area - the middle of spring. In the same way the lovely name ‘cog Cwm Nant yr Eira’ = the Nant yr Eira cuckoo, refers not only to the time of nesting (which is the time cuckoo returns) but also locates an important breeding area in Wales, namely Cwm Nant yr Eira in Powys.

Dewi Lewis

Clydach

Diwrnod Gylfinir Rhyngwladol

I ddathlu ddiwrnod rhyngwladol y Gylfinir, dyma i chi fwynhau erthygyl ar holl enwau y Gylfinir sydd yn cael ei defnyddio ar draws Cymru 

                                                                                                                           Photo John Harding

  Dy alwad glywir hanner dydd 

        Fel ffliwt hyfrydlais uwch y rhos
                        Fel chwiban bugail a fo gudd                   
                        Dy alwad glywir hanner nos;                   
                      Nes clywir,pan ddistawa sŵn                   
                   Cyfarth dy anweledig gŵn                     

                                                               R Williams Parry

O holl alwadau adar Cymru, siwr o fod mai galwad y gylfinir yw’r mwyaf hudolus.

Yma yng Nghymru aderyn sy’n nythu ar yr ucheldiroedd yn bennaf yw’r gylfinir.Yn anffodus mae ei niferoedd wedi gostwng yn sylweddol iawn dros y ddeng mlynedd ar hugain diwethaf.

Ar un adeg roedd yn aderyn eithaf cyffredin yn ystod y tymor magu a’r ffaith yma sydd wedi rhoi iddi nifer o enwau llafar gwlad. Yn fras gellir dosbarthu yr enwau llafar gwlad i dri dosbarth; enwau sy’n cyfeirio at ymddangosiad yr aderyn, enwau sy’n cyfeirio at  alwad neu gri yr aderyn ac yna enwau sy’n cyfeirio at leoliad neu dymor nythu’r aderyn.

Y mae’r enw safonol Cymraeg wrth gwrs yn cyfeirio at y pig hir sydd gan yr aderyn. Yn yr un modd ceir nifer o enwau llafar gwlad sy’n cyfeirio at yr un nodwedd amlwg yma. Ar lafar gwlad ceir  Y gylfinhir, gylfinir fawr(yr enw yma yn gwahaniaethu’r coegylfinir), glifinir, gilfainhir, Pegi big hir, gylfiniog, glifirin a glafinir.

Wrth droi at yr enwau sydd yn cyfeirio at alwad yr aderyn fe gawn; ciarliw, cwrlig, cwrlip, chwibannwr, cwliwn, cwrlif, cwrlin, whibanwr, cyrliw, a cyrliwn.

Ceir dau enw sydd yn cyfuno galwad yr aderyn â’i gynefin yn ystod y tymor magu sef, chwibanogl y mynydd a chwibanog y mynydd.

O droi at yr enwau sydd yn cysylltu’r aderyn â’i safle neu ardal nythu ceir yr enwau canlynol , cornicyll y waun (sydd hefyd yn enw llafar ar y gornchwiglen) ac yna cŵn Ebrill a cog Cwm Nant yr Eira.

Mae’r enw cŵn Ebrill (enw a ddefnyddir hefyd ar y coegylfinir) yn cyfeirio at y cyfnod pan fydd yr adar yn dychwelyd at eu safleoedd magu sef canol y gwanwyn. Yn yr un modd mae’r enw hyfryd, cog Cwm Nant yr Eira nid yn unig yn cyfeirio at y cyfnod nythu(sef y cyfnod pan fydd y gog yn dychwelyd) ond hefyd yn ei leoli i ardal benodol yng Nghymru sef Cwm Nant yr Eira ym Maldwyn. 

Dewi Lewis

Clydach.